780-850 yılları arasında yaşadığı düşünülen El Harezmi genelde matematik alanında bilime yaptığı katkılarla tanınır. Ancak El Harezmi’nin özellikle de ülkemizde çok fazla bilinmeyen bir yönü de bilgisayar bilimi alanına yaptığı ‘dolaylı’ katkılardır. Bu nedenle El Harezmi’nin tarihsel çalışmalarına burada kısaca değinmek istiyorum.
Bizim cebir dediğimiz, anglo-saksonların algebra dediği alanın isim babası da El Harezmi’den başkası değildir. ‘Algebra’ ya da cebir kelimesi “al-Kitab al-mukhtasar fi hisab al-jabr va’l-muqabala” adlı kitabından gelmektedir. Bu dünyaca tanınan kitabında lineer ve kuadratik denklem sistemlerinin çözümünü tartışan El Harezmi lineer cebir alanına bir şekil vererek kendinden sonra gelecek pek çok çalışmanın önünü açmıştır. Harezminin çalışmalarında dikkati çeken bir diğer önemli nokta sayıları ve (henüz ortada ciddi bir matematiksel notasyon olmadığından) matematiksel notasyonu kullanmadan doğrudan cümleler yoluyla eldeki sorunun ve dolayısıyla da benzer soruların çözüm sistematiğini açık, net ve sistematik bir şekilde anlatabilmesidir. Kitaplarının - özellikle de cebir ve bugün kullandığımız Hint sayı sistemi üzerine olanların- 12. yüzyılda Latince’ye çevrilmesinin ardından bu sistematik yaklaşım matematiksel notasyonla da zenginleştirilerek algoritma kavramının oluşmasına yardımcı olmuştur. Zaten algoritma kelimesi de El Harezmi’nin adının Latinceleştirilmesinin yanlış anlaşılmasından gelmektedir. ‘Hint Sayılarıyla Hesap’ adlı eseri Latince’ye yazarın adı eklenerek (Al Kwharizmi-Algoritmi) ‘Algoritmi de numero Indorum’ olarak çevrilmiş ve daha sonra ‘algoritmi’ kelimesi El Harezmi’nin kullandığı bilimsel metodun adı haline gelmiştir.
El Harezminin Lineer Cebir çalışmaları ve ‘algoritma’ yaklaşımının bugünkü bilgisayar biliminin temellerini oluşturduğunu söyleyebiliriz. Bilgisayar biliminin tarihine göz atacak olanların orada karşılaşabileceği az sayıda ‘doğuludan’ biri. Bilgisayar biliminin bir ekol olarak kuruluşu 19-20. yüzyılı bulsa da üzerinde yükseldiği temeller çok eskilere dayanmaktadır. Hemen hemen her uygarlık -bu köşeye de adını veren- kendi abaküsünü geliştirmiştir. Her uygarlık kendi sayı sistemlerini geliştirmiştir. Bugün kullandığımız onluk sistem Hindistan sınırları içinde bir yerde icat edilmiş ve kullanılmaya başlamıştır. Yani bir diğer deyişle bugün kullandığımız bilgisayar teknolojisini batıya olduğu kadar doğuya da borçluyuz. Tarihteki her bilim insanı kendisinden önceki tüm bilim insanlarının inşa ettiği binaya bir tuğla daha eklemiş ve onu insanlığın hizmetine sunmuştur. Her ne kadar bugün tekeller bu binaya kendi çıkarları için el koymak istese de bina tüm insanlığın ortak malıdır. Bu binanın tuğlaları kullanılarak inşa edilen yazılımlar da bu nedenle insanlığın ortak malı olmalıdır.
